Przedstawień wizerunków konia w malarstwie, rysunku, rzeźbie czy fotografii jest wiele. Spotykamy je we wszystkich stylach sztuki od prehistorycznych malowideł naskalnych po dzień dzisiejszy. Jest inspiracją dla twórców sztuk wizualnych i literatury. Bywa tematem sam w sobie, jest portretowany, rzeźbiony, pełni także rolę symbolu, atrybutu. W takim symbolicznym ujęciu ukazywany jest w specyficznym rodzaju malarstwa, na ikonach.
Koń w najbardziej rozpoznawalnym w ikonografii temacie – świętego Jerzego Zwycięzcy jest jego sprzymierzeńcem w walce ze smokiem, alegorią wszelkiego zła. Siwy rumak w zwycięskiej pozie, wspinający się na tylnych nogach to nieodłączny towarzysz tego wojownika. Legenda o pokonaniu smoka przez rycerza na białym koniu upodabnia świętego Jerzego do bohaterów czarodziejskich bajek.
Ciekawostką jest ikona nazywana Czarnym Jerzym, gdzie rycerz – nie wiadomo dlaczego – dosiada karego konia.
Także Borys i Gleb – pierwsi święci na Rusi – jeżdżą konno. To kolejni wojownicy, na co wskazuje przedstawienie ich w siodłach, w książęcych szatach. Wizerunek pary jeźdźców, tu na karym i kasztanowatym koniu, to nawiązanie do pogańskiego kultu jeźdźców bliźniaków zwanych Dioskurami, wywodzącego się z tradycji bałkańskiej.
W malarstwie ikonowym szczególne miejsce zajmują przedstawienia patronów, niektórych właśnie z wizerunkami koni. Ikona patronów koni i jeźdźców, opiekunów zwierząt gospodarskich zatytułowana Cud św. Flora i Laura przedstawia dwóch braci w towarzystwie archanioła Michała powierzającego im parę wierzchowców: karego i siwego. W dolnej partii obrazu widać stado koni i opiekujących się nimi jeźdźców: Speuzyppusa – strażnika koni, Eleuzypussa – pastucha koni i Meleuzypussa – łowcę karych koni. Święto Flora i Laura przypada na 18 sierpnia. W tym dniu, określanym na Rusi mianem „końskiego święta”, starano się nie wykorzystywać koni do pracy, przyprowadzano je do cerkwi, gdzie odmawiano nad nimi modły i kropiono święconą wodą.
Często konie przedstawione są w teatralnych pozach, nienaturalnych proporcjach, w ozdobnych rzędach, uśmiechające się lub groźnie patrzące, z ludzką mimiką, białe, czarne, szare lub czerwone. Taki jest kanon przedstawienia koni na ikonach.
EWA JAWORSKA
pisarka ikon, artystka rzeźbiarka